«H ιστορία της αρχαίας Ελλάδας προσφέρει χρήσιμα διδάγματα σε κράτη που ξεκινούν αυτοκτονικές εθνικές περιπέτειες λόγω ψεμάτων και άρνησης να ακούσουν τους ειδικούς», γράφει η ιστοσελίδα Politico, σχολιάζοντας το ενδεχόμενο ενός άτακτου Brexit χωρίς συμφωνία.
«Θα ήταν καλό να συμβουλεύσει κανείς την πρωθυπουργό της Βρετανίας Tερέζα Μέι να πει στους βουλευτές της (και τους αξιωματούχους) να διαβάσουν τον Θουκυδίδη. Ενδεχομένως να αποδειχθεί η καλύτερη αγορά που έκαναν ποτέ με 7,95 λίρες». To Politico παραπέμπει στον Θουκυδίδη και το βιβλίο του χαρακτηρίζοντάς το ένα αριστούργημα της πολιτικής ψυχολογίας και στρατηγικής και υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν ισχυροί παραλληλισμοί με το Brexit.
Ιστορικά, το άρθρο αναφέρεται σε δύο αιματηρά επεισόδια κατά τον καταστροφικό πόλεμο μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, που δίχασε την Ελλάδα περίπου 2.500 χρόνια πριν. Την εκστρατεία στη Σικελία και τη σφαγή των Μηλίων.
Τα αρχαιοελληνικά παθήματα, βρετανικά μαθήματα
Αναφέρει μάλιστα ότι είναι μια σύγκρουση που οι Βρετανοί θα κάνουν καλά να τη μελετήσουν καθώς προσφέρει ένα χρήσιμο μάθημα: Ακόμα και κατά την 11η ώρα, μια συμφωνία μπορεί να επιτευχθεί.
Σε ό,τι αφορά το παράδειγμα της σικελικής εκστρατείας το 415 π.Χ. και επιχειρώντας τον παραλληλισμό με τη Βρετανία στην εποχή του Brexit, υποστηρίζεται ότι οι Βρετανοί το 2016, όπως και οι Αθηναίοι είχαν μικρή αίσθηση της κλίμακας της περιπέτειας που είχαν αναλάβει. Τους είχαν υποσχεθεί ότι η κατάκτηση της Σικελίας θα είναι εύκολη και θα τους κάνει πλουσιότερους, ενώ όσοι αντιτάχθηκαν στην εισβολή, θεωρήθηκαν εχθροί του λαού και μη πατριώτες. Ως γνωστόν η εκστρατεία κατέληξε σε καταστροφή. Οι αιχμάλωτοι βρήκαν το θάνατο σε δύσοσμα λατομεία ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Η ήττα ξαφνικά έκανε την Αθήνα να δείχνει περισσότερο ευάλωτη στον πόλεμο με τη Σπάρτη και το δημοκρατικό σύστημα ανετράπη δύο χρόνια αργότερα.
Το άρθρο αναφέρεται και στην περίπτωση της σφαγής των Μηλίων, την οποία θεωρεί ως «την επιτομή μιας αποτυχημένης διαπραγμάτευσης, όταν η υπεροπτική Αθηναϊκή αυτοκρατορία (η Ε.Ε. σε αυτή την περίπτωση) προσέγγισε το νησί της Μήλου για να πει τους κατοίκους να υποταχθούν στο αυτοκρατορικό σχέδιο και να αποτίσουν φόρο τιμής. Οι θαρραλέοι Brexiteers στη Μήλο αντιτάχθηκαν στους ιμπεριαλιστές και προέκυψε ο διασημότερος διάλογος στην παγκόσμια διπλωματική θεωρία.
«Το πρόβλημα είναι ότι οι νησιώτες επέμεναν σε νεφελώδεις ελπίδες για το πώς θα ήθελαν να μοιάζει ο κόσμος αντί να αποδεχθούν τα γεγονότα. Οι Αθηναίοι εξεπλάγησαν από την έλλειψη ρεαλισμού. Στο επίκεντρό της, η συζήτηση είναι μια μελέτη για τη λανθασμένη κρίση (...) Οι διαπραγματεύσεις αποδείχθηκαν μοιραίες γιατί οι Μήλιοι υποτίμησαν την ανάγκη των Αθηναίων να κάνουν επίδειξη δύναμης για να κρατήσουν ενωμένη την αυτοκρατορία τους. Τέλος, οι άνδρες της Μήλου σφαγιάστηκαν και οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν ως σκλάβοι».
Τα καλά νέα για τους Βρετανούς είναι ότι οι Μήλιοι είχαν επανειλημμένες ευκαιρίες για να υποταχθούν στη μεγαλύτερη δύναμη, αλλά δεν το έκαναν. «Ο συμβιβασμός είναι δυνατός ακόμη και ένα λεπτό πριν τα μεσάνυχτα, αλλά μόνο αν ρίξεις τον εγωισμό σου και κάνεις μια ρεαλιστική εκτίμηση των δικών σου αδυναμιών. Το να ελπίζεις απλώς να πάνε τα πράγματα όπως θέλεις, αυτό δεν αποτελεί στρατηγική».
To Politico υποστηρίζει ότι για να επιβιώσει, η Βρετανία θα πρέπει να αναγνωρίσει τη «μήλια» τάση της να πιστεύει ότι κατέχει περισσότερα χαρτιά απ’ όσα έχει. «Κατά καιρούς, οι Βρετανοί μιλούν σαν να νομίζουν ότι είναι οι Αθηναίοι στη συζήτηση».
Τέλος, σημειώνει ότι δυστυχώς ο Θουκυδίδης δεν διαβάζεται ευρέως στη Βρετανία, ενώ είναι πολύ περισσότερο της μόδας στην Αμερική, όπου είναι υποχρεωτική η ανάγνωση του βιβλίου του για υψηλόβαθμους αξιωματούχους, καθώς θεωρείται ο γκουρού για την άνοδο και την πτώση των μεγάλων δυνάμεων.
Είναι τραγική ειρωνεία βέβαια ότι ο Στιβ Μπάνον, σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ αρμόδιος για τη χάραξη στρατηγικής και εκφραστής της ακροδεξιάς στις Η.Π.Α. και ο Μπόρις Τζόνσον, ο οποίος ηγήθηκε της εκστρατείας για την έξοδο της Μ. Βρετανίας από την ΕΕ, δηλώνουν θιασώτες του Θουκυδίδη, κακοποιώντας το.
Ο ίδιος ο Θουκυδίδης μάλλον δεν θα ένιωθε έκπληξη αν ήξερε ότι εξακολουθούμε να μιλάμε γι 'αυτόν. Εξάλλου, ανοίγει το έργο του παρατηρώντας ότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει πολύ και ότι οι ιστορίες του θα έχουν αξία για πάντα.
«Η παγίδα του Θουκυδίδη» στον Λευκό Οίκο
Η αλήθεια είναι πως ο Θουκυδίδης θεωρείται ημίθεος για τους θεωρητικούς των διεθνών σχέσεων και τους ιστορικούς που ασχολούνται με πολέμους. Σύμφωνα με τον καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, Ντόναλντ Κάγκαν, ο Θουκυδίδης είναι «μια πηγή σοφίας για την συμπεριφορά του ανθρώπου υπό την τεράστια πίεση του πολέμου, της πανούκλας και της πολιτικής διαμάχης».
Ο Γκράχαμ Άλισον, μελετητής της εξωτερικής πολιτικής, που είχε υπηρετήσει υπό τον Ρήγκαν και τον Κλίντον, καλέστηκε εσπευσμένα το καλοκαίρι του 2017 στον Λευκό Οίκο προκειμένου να συναντήσει μέλη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, με σκοπό να τους ενημερώσει για για ένα από τα πιο συζητημένα θέματα της ιστορίας: έναν πόλεμο που έγινε πριν από περίπου 2500 χρόνια, τα συμπεράσματα του οποίου ακόμη έχουν αξία στην αμερικανική πολιτική σκηνή.
Το θέμα που απασχολούσε το Συμβούλιο ήταν η αντιμαχία των ΗΠΑ με την Κίνα, και ήθελαν να το αναλύσουν μέσα από τη σκοπιά της αρχαίας Ελλάδος. Ο 77χρονος Άλισον πρόσφατα έγραψε ένα βιβλίο για τον Θουκυδίδη και για τον τρόπο με τον οποίο κατέγραψε τους Πελοποννησιακούς Πολέμους, μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης. «Αυτό που έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο, ήταν η ενδυνάμωση της Αθήνας και ο φόβος που προκαλούσε το γεγονός στην Σπάρτη», ήταν το συμπέρασμα του μελετητή, που προειδοποίησε ότι η ίδια δυναμική θα μπορούσε να οδηγήσει την αναπτυσσόμενη αυτοκρατορία του σύγχρονου αιώνα, την Κίνα, και τις ΗΠΑ σε ένα πόλεμο που κανείς δεν θέλει.
O Άλισον έχει ονομάσει την πιθανότητα σύγκρουσης μεταξύ μιας εδραιωμένης και μιας ανερχόμενης δύναμης «Παγίδα του Θουκυδίδη», και είναι ένα θεώρημα που απασχολεί κάποια πολύ σημαντικά πρόσωπα στην κυβέρνηση του Τράμπ.
Όπως ο σύμβουλος εθνικής ασφαλείας, Χ.Ρ. ΜακΜάστερ που έχει αποκαλέσει τα γραπτά του ιστορικού ένα «θεμελιώδες στρατιωτικό κείμενο», τα έχει διδάξει σε μαθητές και τα χρησιμοποιεί σε ομιλίες και άρθρα. Οπως ο πρώην υπουργός Αμύνης, Τζέιμς Μάτις, ο οποίος παραιτήθηκε πρόσφατα εξαιτίας της διαφωνίας του με τον Ντόναλντ Τραμπ για την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία. Ο Μάτις ξέρει απ' έξω το σύνολο του έργου και σύμφωνα με τον Άλισον ήταν ο μοναδικός που άκουσε τις λέξεις «Παγίδα του Θουκυδίδη» και δεν ανέτρεξε στην Wikipedia για να δει τι είναι.
Ο Θουκυδίδης θεωρείται, δικαίως ή αδίκως, ο πατέρας της ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων, η οποία πρεσβεύει ότι ένα έθνος δρα με γνώμονα το πραγματιστικό ατομικό του συμφέρον χωρίς να δίνει καμία σημασία σε ιδεολογία, αξίες ή ηθική. Σύμφωνα με τον Άλισον ήταν ο «άνθρωπος που εμπνεύστηκε την realpolitik», όπως έχει συμπεράνει από τον Μηλίων Διάλογο, που συγκεντρώνει το σύνολο της έρευνας του Θουκυδίδη πάνω στα βαθύτερα αίτια του πολέμου.
Πριν δυο χρόνια, το Megaron Plus σε συνεργασία του με το London School of Economics and Political Science (LSE) παρουσίασε τη διάλεξη «Γιατί ο Θουκυδίδης παραμένει σύγχρονός μας;», με ομιλητή τον Christopher Coker, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων του LSE.
Στη διάλεξή του ο καθηγητής Christopher Coker εξήγησε γιατί ο Θουκυδίδης –ο πρώτος πολιτικός φιλόσοφος και ιστορικός του πολέμου– έχει ακόμη πολλά να προσφέρει στην κατανόηση των αιτιών των σημερινών συγκρούσεων και, στη συνέχεια, ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο το έργο του επηρεάζει τη στρατιωτική σκέψη μέχρι και σήμερα, αναφέρθηκε στους λόγους για τους οποίους θα ήταν δηκτικός απέναντι στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου και εξήγησε γιατί το έργο του μας διδάσκει περισσότερα για τα κινητήρια πάθη του τζιχαντισμού από όσα οι περισσότερες σύγχρονες αναλύσεις.