Ο Πάουλο Παουλίνο Γκουαζαζάρα, γνωστός και ως «Λύκος», δολοφονήθηκε στο δάσος του Αμαζονίου από παράνομους υλοτόμους. Ήταν ιθαγενής και ένας εκ των «Φρουρών του Δάσους», μια ομάδας αυτοχθόνων που προσπαθούν με κάθε τρόπο να προστατέψουν το δάσος του Αμαζονίου, τη γη τους, τη ζωή τους και την ζωή των παιδιών τους.
Ο Γκουαζαζάρα που ήταν από τις εμβληματικές μορφές του τοπικού κινήματος είναι το τελευταίο θύμα των επιθέσεων που δέχονται οι φυλές των ιθαγενών και οι ακτιβιστές που παλεύουν για τη σωτηρία της περιοχής, η οποία καίγεται, καταστρέφεται και λεηλατείται χωρίς προηγούμενο μετά την εκλογή του ακροδεξιού Ζαΐχ Μπολσονάρου στην προεδρία της Βραζιλία.
Δολοφονώντας τους «Φρουρούς»
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τις 6 Σεπτεμβρίου, όταν ο Μάξχιελ Παρέιρα ντος Σάντος εκτελέστηκε μπροστά στην οικογένειά του στην πόλη Ταμπατίνγκα του Αμαζονίου. Εργαζόταν για την υπηρεσία προστασίας των ιθαγενών FUNAI ως επικεφαλής στο τμήμα περιβάλλοντος και είχε σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση των παράνομων εισβολών λαθροθηρών, παράνομων υλοτόμων και ανθρακωρύχων στην περιοχή Vale do Javari όπου ζει ο μεγαλύτερος πληθυσμός ιθαγενών στον κόσμο.
Ο Γκουαζαζάρα δολοφονήθηκε αφού ο ίδιος και η ομάδα του έπεσαν σε ενέδρα ενόπλων παράνομων υλοτόμων στην περιοχή Araribóia. Τον πυροβόλησαν στο κεφάλι, όπως και τον Παρέιρα. Ανήκε στην ομάδα περιφρούρησης της περιοχής όπου ζει η φυλή Άβα Γκουάζα, μία από τις πιο απειλούμενες φυλές του κόσμου που ζει σε απομόνωση.
Λίγο καιρό πριν το θάνατό του ο Γκουαζαζάρα μιλώντας στο Reuters είχε παραδεχτεί ότι η περιφρούρηση στα δάση του Αμαζονίου γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη, μετά την εκλογή του Μπολσονάρου. «Δεν μπορούμε να υποχωρήσουμε στο φόβο», δήλωνε, ωστόσο, εξηγώντας: «Προστατεύουμε τη γη μας και τη ζωή πάνω σ 'αυτήν - τα ζώα, τα πουλιά, και τη φυλή που ζει εδώ. Είναι τόσο μεγάλη η καταστροφή της φύσης εδώ […] Φοβάμαι μερικές φορές. Αλλά πρέπει να σηκώσουμε τα κεφάλια μας και να δράσουμε. Είμαστε εδώ και αγωνιζόμαστε».
Ο Πάουλο δεν είναι το πρώτο θύμα από τους «Φρουρούς του δάσους». «[Η δουλειά μας είναι] πολύ επικίνδυνη. Ένας από τους Φρουρούς έχει ήδη πεθάνει. Το όνομά του είναι Αφόνσο. Ο καταπατητής τον σκότωσε και δεν συνέβη τίποτα. Η δικαιοσύνη δεν έκανε τίποτα. Κοντά στο χωριό μας υπάρχει ένας λευκός που υποσχέθηκε να με σκοτώσει... επειδή υπερασπίζομαι το δάσος... Δεν συλλαμβάνουν καταπατητές, αλλά θέλουν να συλλάβουν τους Φρουρούς... Νιώθουμε πολύ μόνοι εδώ. Χωρίς βοήθεια. Χρειαζόμαστε πολλή βοήθεια και υποστήριξη σε αυτή τη γη».
Καίνε, καταστρέφουν, λεηλατούν, σκοτώνουν
Σαν χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου. Τώρα ο «Λύκος» δεν είναι πια εδώ. Οι επιθέσεις εναντίον των ιθαγενών στον Αμαζόνιο αυξήθηκαν μετά την άνοδο του Μπολσονάρου. Η κυβέρνησή του, στο όνομα της ανάπτυξης, εισηγήθηκε το «άνοιγμα» της περιοχής του Αμαζονίου σε επιχειρήσεις υλοτομίας, εξόρυξης και αγροτοβιομηχανίας. Συνοδευτικά προωθεί μέτρα για την αποδυνάμωση των περιβαλλοντικών νόμων και τον περιορισμό της δράσης ακτιβιστών και οργανισμών για την προάσπιση του περιβάλλοντος. Οι πολιτικές που έχει εξαγγείλει δεν έχουν καν τεθεί όλες επίσημα σε εφαρμογή, όμως εμπρηστική γλώσσα του Βραζιλιάνου προέδρου ενθάρρυνε τους παράνομους υλοτόμους και τους καταπατητές γης. Αυτό που στην ουσία κάνει ο Μπολσονάρου είναι ότι αφήνει τον μεγαλύτερο πνεύμονα της γης έρμαιο στα χέρια αυτών που τον καταστρέφουν και να παραβιάζει τα δικαιώματα των αυτοχθόνων, που δεν χάνουν μόνο τη Γη τους αλλά και τη ζωή τους.
Η βία κατά των αυτοχθόνων πληθυσμών κλιμακώθηκε στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια, καθιστώντας την μία από τις πιο επικίνδυνες χώρες στη γη για τους ιθαγενείς και τους περιβαλλοντικούς ακτιβιστές: 135 ιθαγενείς δολοφονήθηκαν το 2018, αύξηση σχεδόν 23% από το 2017, σύμφωνα με το Ιθαγενές Ιεραποστολικό Συμβούλιο της Βραζιλίας (CIMI).
Η ίδια έκθεση σημειώνει 160 περιπτώσεις εισβολής στη γη, παράνομης εκμετάλλευσης φυσικών πόρων και ζημίας στην ιδιοκτησία σε 153 περιοχές αυτοχθόνων κατά τους πρώτους εννέα μήνες της διοίκησης του Μπολσονάρου. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν σημαντική αύξηση των περιστατικών σε σχέση με το 2018, όταν 111 περιστατικά σημειώθηκαν σε 76 περιοχές σε όλη τη διάρκεια τους έτους.
Σε ένα κλιπ της οργάνωσης Survival International, ο Ολίμπιο Γκουαζαζάρα, εξηγεί πως είναι η ζωή των υπερασπιστών του Αμαζονίου: «Βρισκόμαστε στο αυτόχθον έδαφος της Araribóia. Είμαστε οι «Φρουροί του Δάσους». Οι κτηνοτρόφοι πληρώνουν εκτελεστές για να σκοτώσουν κάποιους από εμάς. Όλοι ανησυχούμε για τις απειλές. Δεν θέλουμε πόλεμο, θέλουμε να αντισταθούμε. Εδώ στην Araribóia υπάρχουν δύο αυτόχθονες λαοί, οι Guajajara και Awá, οι οποίοι είναι οι πιο ευάλωτοι στον κόσμο. Θέλουμε οι αρχές της Βραζιλίας να βοηθήσουν στην προστασία των ζωών των Φρουρών, των οποίων η ζωή απειλείται».
Στις υπηρεσίες της ολιγαρχίας
Ο Κρίστιαν Πουαριέρ, διευθυντής προγράμματος της οργάνωσης Amazon Watch, μιλώντας στο Democracy Now, μιλά για τους Φρουρούς του δάσους και τον πολύ σημαντικό αγώνα τους. «Η Γκουαζαζάρα όπως και άλλες ιθαγενείς ομάδες στην Βραζιλία, έχουν εγκαταλειφθεί από το κράτος και υπερασπίζονται μόνοι τους τα εδάφη τους με εθελοντικές ομάδες. […] Και το κάνουν χωρίς ομοσπονδιακή υποστήριξη». Όπως εξηγεί οι Φρουροί υπερασπίζονται τα τελευταία δάση που έχουν απομείνει στην πολιτεία του Μαρανχάου. «Και το κάνουν εξ ονόματος όλης της ανθρωπότητας. Γιατί προστατεύουν τα πολύ σημαντικά δάση του Αμαζονίου που διατηρούν το κλίμα μας […] αλλά το κάνουν χωρίς την υποστήριξη που τους αξίζει». «Τα δικαιώματά τους κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα της Βραζιλίας. Ωστόσο, τα στερούνται συστηματικά αυτά τα δικαιώματα. Κι αυτό που είδαμε με τη δολοφονία του Παουλίνο, ήταν ένα παράδειγμα, αυτού ακριβώς του γεγονότος. Μια εκδήλωση βίας απέναντι σε αυτές τις κοινότητες».
Ο Πουαριέρ περιγράφει το ολιγαρχικό σύστημα που επιτίθεται στους αυτόχθονες και λυμαίνεται την περιοχή με στόχο την καταπάτηση όλο και περισσότερων εδαφών για χάρη μεγαλογαιοκτημόνων. Οι αδιανόητες φωτιές φέτος στον Αμαζόνιο υπηρέτησαν το σχέδιο αυτό μέσω της αποψίλωσης. Εκτός από τον πολιτικό παράγοντα υπογραμμίζει και το μεγάλο ρόλο των αγορών σε όλο αυτό. «Υπάρχουν αγορές που υποστηρίζουν αυτούς τους παράγοντες. Τη μαφία των καταπατητών. Οι χειρότεροι είναι οι παράγοντες του τομέα της γεωργίας στη Βραζιλία, που εξάγουν αγαθά προς το Βορρά. Αγοράζουμε αυτά τα προϊόντα. Έτσι γινόμαστε συνεργοί σε αυτό που συμβαίνει. Και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η JPMorgan Chase, η BlackRock, η BNP Paribas, η Santander στην Ισπανία, τροφοδοτούν αυτήν την κρίση, χρηματοδοτώντας τους χειρότερους παράγοντες στους τομείς της γεωργίας, της ξυλείας και της κτηνοτροφίας».
Ο Ζοάο Κοίμπρα Σόουσα από την Amazon Watch, εξηγεί ότι το Μαρανχάο είναι ιστορικά ένας τόπος πολλών συγκρούσεων με την απαρχή αυτών στον αποικισμό της Βραζιλίας. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες προχωρούν συνεχώς στην επέκταση των εδαφών τους. Έτσι, σύμφωνα με τον ίδιο, η δολοφονία του Πάουλο, συνδέεται άμεσα με αυτή την ιδέα, της αιώνας επέκτασης της αγροτικής δραστηριότητας. Η παρουσία των Φρουρών του Δάσους, κατά τον ίδιο, σημαίνει μεγάλες απώλειες για όσους έχουν παράνομες δραστηριότητες στην περιοχή. Οι τελευταίοι όμως έχοντας οικονομική εξουσία καλύπτονται και από την πολιτική εξουσία. Επομένως όλα συνδέονται με την πολιτική ρητορική του Μπολσονάρου και την εισβολή των μεγαλογαιοκτημόνων στα εδάφη των ιθαγενών.
Μόνοι… μέχρι το τέλος
Η ηγέτης της οργάνωσης των φυλών των ιθαγενών APIB, Σόνια Γουαχαχάρα, μιλώντας στο Democracy Now, κατήγγειλε την καταστροφή του Αμαζονίου και την νομιμοποίηση μιας γενοκτονίας ενάντια στους ιθαγενείς του. «Για 519 χρόνια, οι αυτόχθονες στη Βραζιλία αντιστέκονται. Και θα αντισταθούμε και στο μέλλον καταπολεμώντας τις πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις που, στο όνομα της ανάπτυξης και στο όνομα της προόδου, επιτρέπουν ολοένα και περισσότερο την εκμετάλλευση των φυσικών μας πόρων. Εκμεταλλεύονται ορυχεία, εκμεταλλεύονται ποτάμια και επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο ζωής μας».
Ένας εκ των συντρόφων του Γκουαζαζάρα τραυματίστηκε σοβαρά στην ενέδρα. Βρίσκεται ακόμη σε σοκ. Μιλώντας όμως σε έναν δημοσιογράφο κατάφερε να πει: «δεν θα σταματήσω. Θα αγωνιστώ μέχρι το τέλος». «Όσο υπάρχουμε, θα είμαστε οι υπερασπιστές του δάσους και της ζωής», δήλωσε ένας τρίτος από τους «Φρουρούς του Δάσους». Είναι ξεκάθαρο το γιατί. Παραβιάζεται η γη και η ζωή τους. Ο ίδιος ο «Λύκος» σε ένα ντοκιμαντέρ για το Ίδρυμα Thomson Reuters έλεγε: «Ο πολιτισμός μας είναι η ζωή μας. Είναι στο αίμα μας και η φύση είναι πάντα μέρος της ζωής μας».